چشم‌ها، یکی از حساس‌ترین اعضای بدن انسان محسوب می‌شوند و حفظ سلامتی آنها امری بسیار حیاتی و مهم است. بیماری‌ها و اختلالات مربوط به چشم، می‌تواند به شدت زندگی فرد را تحت‌تأثیر بگذارد و بنابراین، اهمیت ویژه‌ای در مراقبت و درمان آنها وجود دارد. انجام عمل جراحی چشم، گاهی لازم می‌شود تا بتوان حالت یا زیبایی چشم را بهبود داد.
یکی از روش‌های مؤثر برای درمان بیماری‌های چشم و همچنین بهبود بینایی، انجام عمل جراحی چشم است. این عمل‌ها اغلب با استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته انجام می‌شوند تا بهترین نتیجه را برای بیمار به ارمغان آورند. از جمله عمل‌های پرطرفدار و موفق می‌توان به عمل لیزیک اشاره کرد که با استفاده از لیزر، برای بهبود بینایی و کاهش نیاز به عینک، انجام می‌شود.
اهداف عمل جراحی چشم می‌تواند شامل بهبود بینایی، کاهش مشکلات بینایی، بهبود شکل یا رنگ چشم و حتی افزایش اعتماد به نفس فرد باشد. انواع مختلفی از عمل‌های چشم وجود دارند که بسته به نیاز و تمایل فرد، می‌توان انتخاب کرد. به هر حال، مراجعه به یک پزشک متخصص چشم پزشک برای انجام اینگونه عمل‌ها حیاتی است تا بهترین نتیجه و درمان مناسب بدست آید.
شکل قرنیه، قدرت عدسی چشم و اندازه چشم عواملی هستند که بر وضوح تصاویر اشیا روی شبکیه تأثیر می‌گذارند. برای اینکه یک فرد بتواند بدون استفاده از عینک، بینایی کاملی داشته باشد، لازم است که تمامی این اجزا به طور متناسب با یکدیگر کار کنند. در غیر این صورت، عیوب انکساری شامل نزدیک بینی، دوربینی، آستیگماتیسم و پیرچشمی بروز می‌کنند.
این عیوب انکساری با واحدی به نام دیوپتر اندازه‌گیری می‌شوند. دیوپتر بیانگر میزان نمره عینک است. هرچه میزان دوربینی یا نزدیک بینی بیش‌تر باشد، نمره عینک بالاتر خواهد بود.
چشم ممکن است به دلایل مختلفی دچار عیب باشد که بخش عمده آنها را موارد زیر در بر می‌گیرد:
نزدیک بینی (میوپی)
نزدیک بینی یا میوپی اختلالی است که در آن تصویر اشیاء به دلیل طولانی‌تر بودن قطر قدامی – خلفی کره چشم یا افزایش انحنای قرنیه، جلوی پرده شبکیه تشکیل می‌شود. این وضعیت باعث می‌شود که مشاهده اشیاء دور برای فرد مشکل شود. این اختلال معمولاً ارثی است و بیش‌تر در سنین ۸ تا ۱۲ سالگی تشخیص داده می‌شود. در دوران بلوغ با افزایش رشد، شدت نزدیک بینی نیز افزایش می‌یابد و معمولاً در سنین ۲۰ تا ۴۰ سالگی به ثبات می‌رسد. یکی از خطرات مهم در نزدیک بینی شدید، جداشدگی شبکیه است.
دوربینی (هیپروپی)
دوربینی یا هیپروپی به دلیل کوتاه بودن قطر قدامی-خلفی کره چشم یا کاهش انحنای قرنیه، باعث می‌شود تصویر اشیاء در پشت پرده شبکیه تشکیل شود. فرد مبتلا به دوربینی هم اشیاء نزدیک و هم اشیاء دور را تار می‌بیند، اما تاری دید نزدیک بیش‌تر است. این اختلال نیز مانند نزدیک بینی اغلب ارثی است و با افزایش سن و کاهش قدرت تطابق عدسی، تشدید می‌شود.
پیرچشمی
در سنین جوانی، عدسی چشم بسیار انعطاف‌پذیر است و به راحتی می‌تواند برای دیدن اشیاء دور و نزدیک تغییر شکل دهد. اما بعد از سن ۴۰ سالگی، عدسی سفت‌تر می‌شود و قابلیت تطابق خود را از دست می‌دهد. در نتیجه، فرد دیگر قادر به مطالعه و انجام کارهای نزدیک نخواهد بود. این حالت که پیرچشمی نامیده می‌شود، در غیاب سایر بیماری‌ها طبیعی تلقی می‌شود؛ اما ممکن است با اختلالات دیگر مانند نزدیک بینی، دوربینی یا آستیگماتیسم همراه باشد.
آستیگماتیسم
آستیگماتیسم اختلالی بسیار شایع است که اکثر افراد درجاتی از آن را دارند. آستیگماتیسم شدید اغلب ارثی است. در حالت طبیعی، قرنیه صاف و گرد است و انحنای آن در همه محورها یکسان است. اما در آستیگماتیسم، سطح قرنیه دارای انحنای غیر قرینه است که باعث انکسار غیر قرینه امواج نورانی می‌شود و تصاویر به درستی بر روی شبکیه متمرکز نمی‌شوند. در این حالت، هم اشیاء دور و هم اشیاء نزدیک تارتر از حالت طبیعی دیده می‌شوند. قرنیه به جای حالت کروی، شبیه مقطعی از توپ بیسبال است که باعث می‌شود تصویر اشیاء در دو نقطه جداگانه بر روی شبکیه تشکیل شود.
در دسته‌بندی کلی می‌توان روش‌های اصلاح عیوب چشم را به موارد زیر تقسیم کرد:
عینک
استفاده از عینک ساده‌ترین روش برای اصلاح عیوب انکساری است. تغییر نمره عدسی آن به راحتی انجام می‌شود و علاوه بر این، چشم‌ها را در مقابل نور خورشید محافظت می‌کند. برای اصلاح پیرچشمی می‌توان از عینک‌های دو کانونی استفاده کرد که قسمت پایینی آنها برای مطالعه مناسب است.
لنزهای تماسی
امروزه انواع مختلفی از لنزهای تماسی در دسترس هستند. انتخاب لنز مناسب بستگی به نوع عیب انکساری و روش زندگی و فعالیت‌های روزمره فرد دارد. لنزهای تماسی و عینک با تمرکز نور بر روی پرده شبکیه به بهبود بینایی کمک می‌کنند.
ورزش‌های چشمی، ویتامین‌ها و قرص‌ها
شواهد علمی کافی برای اثبات تأثیر مثبت ورزش‌های چشمی، ویتامین‌ها و قرص‌ها در بهبود نمره چشم وجود ندارد.
جراحی عیوب انکساری
اکثر روش‌های جراحی عیوب انکساری با اصلاح انحنای قرنیه که پنجره شفاف جلوی چشم است، بینایی را بهبود می‌بخشند. در درمان نزدیک بینی، با انجام جراحی، انحنای قرنیه کاهش یافته و قدرت انکساری آن کم می‌شود که باعث می‌شود تصویر به طور صحیح روی پرده شبکیه تشکیل شود. در جراحی دوربینی نیز دقیقاً عکس این اتفاق می‌افتد. در آستیگماتیسم که انحنای قرنیه در یک جهت با سایر جهات متفاوت است، جراحی باعث اصلاح انحنای قرنیه در محور آستیگماتیسم و یکسان شدن انحنا در همه محورها می‌شود.
موارد زیر شامل انواع عمل‌هایی است که مردم دنیا به ویژه مردم ایران برای رفع عیوب خود گاهی یک تا چند مورد از آنها را انجام می‌دهند.
لیزیک یکی از رایج‌ترین و موفق‌ترین روش‌های جراحی برای اصلاح عیوب انکساری چشم مانند نزدیک بینی، دوربینی و آستیگماتیسم است. در این روش، جراح یک فلپ نازک از سطح قرنیه ایجاد کرده و با استفاده از لیزر اکسایمر، بخش زیرین قرنیه را بازسازی می‌کند. سپس فلپ به جای خود بازگردانده می‌شود. این روش با دقت بالا و بدون درد انجام می‌شود و معمولاً نیاز به بستری ندارد. دوران نقاهت کوتاهی دارد و بسیاری از بیماران طی چند روز به بینایی مطلوب می‌رسند. لیزیک به طور گسترده‌ای برای کاهش وابستگی به عینک و لنزهای تماسی استفاده می‌شود و از جمله محبوب‌ترین روش‌های جراحی عیوب انکساری چشم به شمار می‌رود.
لازک مشابه لیزیک است؛ ولی در این روش، به جای برش یک فلپ ضخیم، یک لایه نازک از اپیتلیوم قرنیه را برداشته و سپس با لیزر اکسایمر بازسازی انجام می‌شود. پس از بازسازی، لایه اپیتلیوم به جای خود بازگردانده می‌شود و یک لنز تماسی به عنوان پانسمان بر روی چشم قرار می‌گیرد. لازک برای افرادی که قرنیه نازک‌تری دارند یا برای کسانی که در ورزش‌هایی با تماس فیزیکی فعالیت می‌کنند، مناسب است. دوران نقاهت لازک ممکن است کمی طولانی‌تر و همراه با ناراحتی بیش‌تری باشد، اما نتایج آن نیز بسیار رضایت بخش است و به بهبود بینایی کمک می‌کند.
فمتولیزیک یک نسخه پیشرفته‌تر از لیزیک است که در آن از لیزر فمتوثانیه برای ایجاد فلپ قرنیه استفاده می‌شود. این فناوری امکان ایجاد برش‌های دقیق‌تر و کنترل‌شده‌تر را فراهم می‌کند که باعث کاهش خطرات و عوارض جانبی می‌شود. پس از ایجاد فلپ، بازسازی قرنیه با لیزر اکسایمر انجام می‌شود. فمتولیزیک معمولاً به دوران نقاهت کوتاه‌تر و راحت‌تری نسبت به لیزیک سنتی منجر می‌شود و نتایج بینایی بسیار مطلوبی دارد. این روش برای افرادی که به دنبال گزینه‌های پیشرفته‌تر و با دقت بالاتر هستند، توصیه می‌شود. چه بسا گفته می‌شود این روش همراه با درد کم‌تری است.
اپی لیزیک مشابه لازک است، اما در این روش، فلپ اپیتلیال با استفاده از یک دستگاه خاص جدا می‌شود که به طور مکانیکی و بدون استفاده از الکل اینکار را انجام می‌دهد. پس از بازسازی قرنیه با لیزر اکسایمر، لایه اپیتلیال به جای خود بازگردانده می‌شود. این روش برای افرادی با قرنیه نازک‌تر یا کسانی که در فعالیت‌های پرخطر شرکت می‌کنند، مناسب است. دوران نقاهت اپی لیزیک ممکن است کمی طولانی‌تر بوده و نیاز به مراقبت بیش‌تری را به همراه داشته باشد.
پی‌آر‌کی (PRK) یکی از اولین روش‌های جراحی اصلاح عیوب انکساری است. در این روش، لایه سطحی قرنیه (اپیتلیوم) به طور کامل برداشته می‌شود و سپس لیزر اکسایمر برای تغییر شکل قرنیه استفاده می‌شود. پس از جراحی، اپیتلیوم جدید به تدریج رشد می‌کند. دوران نقاهت PRK نسبت به لیزیک طولانی‌تر است و ممکن است چندین روز درد و ناراحتی را تجربه کنید. با این حال، این روش برای افرادی که قرنیه نازک‌تری دارند یا برای کسانی که در فعالیت‌های پرخطر شرکت می‌کنند، مناسب است. PRK نتایج بلند مدتی دارد و بهبود بینایی قابل توجهی ایجاد می‌کند.
فمتو یک تکنولوژی پیشرفته در جراحی چشم است که از لیزر فمتوثانیه برای ایجاد برش‌های بسیار دقیق در بافت‌های چشم استفاده می‌کند. این تکنولوژی در روش‌های مختلف جراحی چشم از جمله فمتولیزیک و پیوند قرنیه کاربرد دارد. لیزر فمتوثانیه می‌تواند برش‌های نازک و یکنواختی ایجاد کند که به کاهش عوارض جانبی و بهبود نتایج جراحی کمک می‌کند. دوران نقاهت پس از جراحی با استفاده از فمتو کوتاه‌تر و راحت‌تر است. این تکنولوژی امکان انجام جراحی‌های چشم با دقت و امنیت بالاتر را فراهم می‌کند و به بهبود نتایج بینایی بیماران کمک می‌کند.
تبادل لنز چشمی یا RLE، روشی است که در آن لنز طبیعی چشم با یک لنز مصنوعی جایگزین می‌شود. این روش معمولاً برای اصلاح مشکلات بینایی ناشی از پیری مانند پیرچشمی یا آب مروارید استفاده می‌شود. RLE به بهبود بینایی در فاصله‌های مختلف کمک می‌کند و نیاز به استفاده از عینک یا لنزهای تماسی را کاهش می‌دهد. این عمل با استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته و در محیط استریل انجام می‌شود. دوران نقاهت RLE معمولاً کوتاه است و بیماران می‌توانند به سرعت به فعالیت‌های روزمره خود بازگردند. نتایج این جراحی بسیار مثبت است و کیفیت زندگی بیماران را بهبود می‌بخشد.
کراتونومی آستیگماتیک (AK) روشی جراحی است که برای اصلاح آستیگماتیسم استفاده می‌شود. در این روش، برش‌های کوچکی در قرنیه ایجاد می‌شود تا انحنای نامنظم آن را اصلاح کرده و بینایی را بهبود بخشد. این برش‌ها باعث تغییر شکل قرنیه می‌شوند و نور را به درستی بر روی شبکیه متمرکز می‌کنند. AK می‌تواند به تنهایی یا به عنوان مکمل سایر روش‌های جراحی مانند لیزیک انجام شود. دوران نقاهت AK معمولاً کوتاه است و بیماران به سرعت بهبود می‌یابند. این روش می‌تواند به کاهش نیاز به عینک یا لنزهای تماسی و بهبود کیفیت بینایی کمک کند.
عمل آب مروارید چشم یکی از رایج‌ترین و موفق‌ترین روش‌های جراحی چشم است که برای برداشتن لنز کدر شده چشم و جایگزینی آن با یک لنز مصنوعی شفاف استفاده می‌شود. این عمل معمولاً در بیماران مسن که دچار کاهش بینایی شده‌اند، انجام می‌شود. جراحی آب مروارید با استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته و به صورت سرپایی انجام می‌شود. دوران نقاهت کوتاه است و بیماران معمولاً طی چند روز به بهبود کامل می‌رسند. نتایج این جراحی بهبود قابل توجهی در بینایی ایجاد می‌کند و کیفیت زندگی بیماران را به طور چشمگیری افزایش می‌دهد.
پیوند قرنیه، عملی است که در آن قرنیه آسیب دیده یا کدر شده با قرنیه‌ای سالم از یک اهدا کننده جایگزین می‌شود. این روش برای بیماران مبتلا به بیماری‌های قرنیه‌ای که بینایی آنها به شدت کاهش یافته است، انجام می‌شود. پیوند قرنیه می‌تواند به طور کامل یا جزئی انجام شود و بسته به وضعیت بیمار و نوع آسیب قرنیه، پزشک تصمیم می‌گیرد که کدام روش مناسب‌تر است. دوران نقاهت پیوند قرنیه طولانی‌تر از سایر روش‌های جراحی چشم است و نیاز به مراقبت‌های ویژه دارد.
عمل ناخنک چشم برای برداشتن رشد غیرطبیعی بافت روی قرنیه و ملتحمه انجام می‌شود. این رشد که به آن ناخنک یا پتریژیوم می‌گویند، می‌تواند بینایی را مختل کرده و باعث تحریک و التهاب چشم شود. جراحی ناخنک معمولاً به صورت سرپایی و با بی‌حسی موضعی انجام می‌شود. در این روش، بافت ناخنک برداشته شده و ممکن است از پیوند ملتحمه برای جلوگیری از عود ناخنک استفاده شود. دوران نقاهت کوتاه است و بیماران به سرعت بهبود می‌یابند. این عمل می‌تواند به کاهش ناراحتی‌های چشمی و بهبود کیفیت بینایی کمک کند.
عمل تغییر رنگ چشم یک روش زیبایی است که برای تغییر رنگ طبیعی عنبیه چشم انجام می‌شود. این عمل به دو صورت انجام می‌شود: با استفاده از لنزهای مصنوعی که به داخل چشم کاشته می‌شوند یا با استفاده از لیزر برای تغییر رنگدانه‌های عنبیه. معمولاً چنین عملی توصیه نمی‌شود.
با توجه به تنوع روش‌های جراحی چشم، انتخاب بهترین روش نیازمند مشاوره دقیق با یک پزشک متخصص چشم است. هر یک از روش‌های معرفی شده در این مقاله، مزایا و معایب خاص خود را دارد و انتخاب مناسب‌ترین روش، به عوامل مختلفی از جمله نوع عیب انکساری، ضخامت قرنیه، سن بیمار و شرایط عمومی چشم بستگی دارد. پیشرفت‌های چشمگیر در حوزه پزشکی و به ویژه چشم پزشکی، هر روز روش‌های جدید و دقیق‌تری را برای اصلاح عیوب انکساری ارائه می‌دهد؛ بنابراین، همیشه برای آگاهی از آخرین دستاوردها و انتخاب بهترین روش درمانی، مشورت با یک پزشک متخصص ضروری است.
