اسهال، وضعیتی است که با دفع مدفوع مکرر و آبکی همراه است. این عارضه می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی مانند عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی، مسمومیت غذایی، عدم تحمل غذایی، داروها و یا بیماری‌های التهابی روده باشد.
در حالی که اسهال معمولاً بی‌ضرر است، اما می‌تواند منجر به کم‌آبی بدن و عدم تعادل الکترولیت‌ها شود که به خصوص برای کودکان و افراد مسن می‌تواند خطرناک باشد.
در این مقاله، به بررسی علل، علائم، انواع و روش‌های درمان اسهال می‌پردازیم و راهکارهایی را برای پیشگیری از این عارضه ارائه می‌دهیم.
اسهال به وضعیتی گفته می‌شود که در آن مدفوع به طور مکرر و آبکی دفع می‌شود. مدفوع اسهالی معمولاً حجم زیاد و قوام کمی دارد و ممکن است حاوی مخاط، خون یا چرک باشد.
اسهال می‌تواند حاد یا مزمن باشد. اسهال حاد معمولاً کم‌تر از دو هفته طول می‌کشد و در بیش‌تر موارد بدون درمان برطرف می‌شود. اما اسهال مزمن بیش از دو هفته طول می‌کشد و می‌تواند ناشی از بیماری‌های التهابی روده، سوء جذب یا سایر مشکلات سلامتی باشد.
علائم اصلی اسهال عبارت‌اند از:
- دفع مکرر مدفوع آبکی
- فوریت در دفع مدفوع
- نفخ شکم
- دل درد یا گرفتگی عضلات شکم
- حالت تهوع و استفراغ
- تب
- کاهش اشتها
- کم‌آبی بدن (خشکی دهان، سرگیجه، خستگی، کاهش ادرار)
اسهال را می‌توان بر اساس مدت زمان و علت آن به انواع مختلفی تقسیم کرد:
بر اساس مدت زمان:
- اسهال حاد: کم‌تر از دو هفته طول می‌کشد.
- اسهال مزمن: بیش از دو هفته طول می‌کشد.
بر اساس علت:
- اسهال عفونی: ناشی از عفونت ویروسی یا باکتریایی است. شایع‌ترین نوع اسهال است.
- اسهال مسمومیت غذایی: ناشی از مصرف غذای آلوده به باکتری، ویروس یا انگل است.
- اسهال عدم تحمل غذایی: ناشی از عدم توانایی بدن در هضم برخی مواد غذایی مانند لاکتوز (قند موجود در شیر) یا گلوتن (پروتئین موجود در گندم، جو و...) است.
- اسهال دارویی: ناشی از مصرف برخی داروها مانند آنتی‌بیوتیک‌ها است.
- اسهال التهابی: ناشی از بیماری‌های التهابی روده مانند بیماری کرون یا کولیت اولسراتیو است.
علل مختلفی برای اسهال وجود دارد که شایع‌ترین آنها عبارت‌اند از:
- عفونت‌های ویروسی: مانند ویروس روتاویروس و نوروویروس، شایع‌ترین علت اسهال در کودکان هستند.
- عفونت‌های باکتریایی: مانند سالمونلا و E. coli، می‌توانند از طریق مصرف غذای آلوده یا آب آلوده به بدن منتقل شوند.
- مسمومیت غذایی: ناشی از مصرف غذای آلوده به باکتری، ویروس یا انگل است.
- عدم تحمل غذایی: مانند عدم تحمل لاکتوز یا بیماری سلیاک (عدم تحمل گلوتن)، می‌تواند باعث اسهال شود.
- داروها: مانند آنتی‌بیوتیک‌ها، می‌توانند باعث اسهال شوند.
- بیماری‌های التهابی روده: مانند بیماری کرون یا کولیت اولسراتیو، می‌توانند باعث اسهال مزمن شوند.
- سایر شرایط: مانند اضطراب، جراحی روده یا شیمی درمانی، می‌توانند باعث اسهال شوند.
درمان اسهال به علت آن بستگی دارد. در بیش‌تر موارد، اسهال حاد بدون درمان برطرف می‌شود. با این حال، مهم است که برای جلوگیری از کم‌آبی بدن، مایعات و الکترولیت‌ها را جایگزین کنید.
در اینجا چند روش برای درمان اسهال در خانه آورده شده است:
- نوشیدن مایعات فراوان (ادامه): محلول‌های ORS (محلول‌های جایگزین مایعات و الکترولیت‌ها) حاوی مقادیر مناسبی از آب، قند و الکترولیت‌ها هستند و به حفظ تعادل مایعات و الکترولیت‌ها در بدن کمک می‌کنند. محلول‌های ORS را می‌توان بدون نسخه از داروخانه‌ها تهیه کرد.
- رژیم غذاییBRAT: این رژیم غذایی شامل موز، برنج، سس سیب و نان تست است. این غذاها ملایم، نشاسته‌ای و کم فیبر هستند و به سفت شدن مدفوع و کاهش علائم اسهال کمک می‌کنند.
- پروبیوتیک‌ها: پروبیوتیک‌ها باکتری‌های زنده‌ای هستند که به طور طبیعی در روده وجود دارند و به حفظ سلامت دستگاه گوارش کمک می‌کنند. مصرف پروبیوتیک‌ها به صورت مکمل یا غذاهای حاوی پروبیوتیک مانند ماست و کفیر می‌تواند به کوتاه شدن مدت زمان اسهال کمک کند.
- استراحت: استراحت کافی به بدن شما کمک می‌کند تا انرژی لازم برای بهبودی را بدست آورد.
- مصرف داروهای ضد اسهال: داروهای بدون نسخه مانند لوپرامید می‌توانند به کاهش دفعات دفع مدفوع کمک کنند. با این حال، این داروها را فقط باید در صورت تأیید پزشک مصرف کنید؛ چرا که نباید برای اسهال ناشی از عفونت‌های باکتریایی استفاده شوند.
اگرچه روش‌های خانگی برای درمان اسهال در بسیاری از موارد مؤثر هستند، اما در برخی موارد مراجعه به پزشک ضروری است. در صورت مشاهده علائم زیر باید به پزشک مراجعه کنید:
- اسهال خونی (مدفوع حاوی خون)
- تب بالا (بالاتر از ۳۸ درجه سانتیگراد)
- اسهال شدید یا مداوم (بیش‌تر از ۳ روز)
- کم‌آبی شدید (خشکی دهان، سرگیجه، کاهش ادرار)
- استفراغ مداوم
- درد شدید شکم
پزشک می‌تواند علت اسهال را تشخیص داده و درمان مناسب را تجویز کند. درمان ممکن است شامل داروهای آنتی‌بیوتیک (برای اسهال باکتریایی)، داروهای ضدالتهاب (برای بیماری‌های التهابی روده) یا سایر داروها باشد.
رعایت بهداشت مناسب یکی از مهم‌ترین راه‌های پیشگیری از اسهال است. در اینجا چند روش برای پیشگیری از اسهال آورده شده است:
- مرتباً دست‌های خود را بشویید، به خصوص قبل از غذا خوردن، بعد از استفاده از سرویس بهداشتی و بعد از تعویض پوشک بچه.
- از مصرف آب و غذای آلوده خودداری کنید.
- میوه‌ها و سبزیجات را قبل از مصرف به طور کامل بشویید.
- گوشت و مرغ را به طور کامل بپزید.
- از مصرف لبنیات پاستوریزه نشده خودداری کنید.
- در صورت سفر به کشورهای در حال توسعه، احتیاط بیش‌تری در مصرف آب و غذا داشته باشید.
اسهال یک عارضه شایع دستگاه گوارش است که معمولاً بدون درمان جدی برطرف می‌شود. با این حال، مهم است که به علائم اسهال توجه کرده و در صورت لزوم به پزشک مراجعه کنید.
رعایت بهداشت مناسب و داشتن رژیم غذایی سالم می‌تواند به پیشگیری از اسهال کمک کند. در صورت ابتلا به اسهال، با جایگزین کردن مایعات و الکترولیت‌های از دست رفته و رعایت رژیم غذایی مناسب می‌توانید به روند بهبودی خود کمک کنید.
